Солтүстік Қазақстан облысында өнеркәсіптік көлемде қымыз өндіруші «Арқалық» ШҚ басшысы Нағашыбай Барлыбаев еліміздегі күрделі экономикалық ахуал мен ресейлік рубльдің құлдырауынан қорықпайды. Бизнесменнің оптимизмінде шек жоқ. Ол пайдалы сусындар өнімін төмендетпей отырғанымен қоймай, оларды өндіруді еселеп арттырмақшы.

- Нағашыбай Сабарұлы, менің білуімше, сіз қымызды көршілес жатқан қалаларға ғана емес, Ресей Федерациясына да жеткізе жүріп, өз өніміңізді өңірімізден шалғайда жатқан жерлерде сатып жүрсіз.  Соңғы экономикалық оқиғалар өндіріс көлеміне және кәсіпорныңыздың бағалық саясатына әсер еткен жоқ па?  

- Біле-білсеңіз, еш әсерін тигізбеді. Шығарып жатқан қымызды Ресейге қалай сатып жүрсек, солай өткізіп жатырмыз. Әрине, бұл бұрын болмаған аса зор көлемдегі тауар жеткізу емес, жай ғана көтерме сауда. Әрине, көршіміздің өз қымыз өндірушілері баршылық, соның ішінде өнеркәсіптік көлемдегілер де, алайда, білуімше, олар жүзеге асыратын бие сүтін қайта өңдеу ресейліктердің ішкі қажеттілігін 10-15% да қанағаттандыра алмайды.

- Яғни қазақстандық қымыз өндірушілерге қандай да бір бәсекелестікте болатындай Ресейде бұл орын толтырылмаған болды ма? Бұл жерде сапа жайлы емес, ашылып жатқан шекара, әрине, құлдырап кеткен рубль жағдайындағы баға жайын айтып отырмын.

- Дұрыс айтасыз. Тіпті біздің елімізде де ресейлік нарықтарды бір сәтте толықтырарлық өнеркәсіп көлеміндегі қымыз өндірушілер соншалықты көп емес, өзіміздікін қамтамасыз етіп алсақ та жетеді.

- Бір сөзбен айтқанда өсіп-дамитын өріс бар делік. Ал сұраныс жағына келер болсақ ше?

- Қымызға деген сұраныс бұрын да болды, қазір де бар, болашақта да бола береді. Ал біз шығаратын өнім, жылқы шаруашылығы БҒЗИ мамандарымен бірге алғаш рет Қазақстанда дайындалған классикалық қымыз, «Тентек» таңбасымен және «Қызыл ой» таңбасымен шығатын қымыз өнімі жайлы айтар болсақ, онда дәл осы классикалық қымыз қалалықтарда көп танымал болып отыр. Бұл кездейсоқтық емес, себебі ол таза бие сүтінен, ұлттық дәстүрлер  мен рецептура бойынша жасалады. Петропавлда біздің қымыз дүкендерде, сонымен қатар барлық базарлар мен супермаркеттерде сатылады. Өніміміз Астана мен Көкшетау тұрғындарының, сонымен қатар шалғайдағы ресейлік қалалар – Сүргіт пен Краснодар қалаларының сұранысына ие. Жақында ғана 8 наурызға орай Көкшетаудан көлемді тапсырыс алдық, алайда ең алдымен солтүстік-қазақстандық нарықты қамтамасыз ету үшін бас тартуға тура келді.

- «Арқалық» ШҚ өнеркәсіптік өндіріс қарлығашы деп кездейсоқ аталмаған, осы істі бастауда қоқыныш болған жоқ па?

-  Әрине, адамдардың үнемі «қымызды осындай көлемде шығаруға бола ма екен?» және «ол қажет сапаға сәйкес келе ма?» деген сияқты сауалдар қоя отырып, өз өніміңе сақтықпен қарайтынын көргенде, бастапқы кезеңде қиын болғанын мойындаймын. Алайда қымызды дәл осы өнеркәсіптік көлемде  шығару өмірдегі мақсатым, ел тарихында қалдырғым келетін із боғандықтан, мен берілген жоқпын, оған өзім де өте қуаныштымын. Ал бүгінгі таңда өнімділігі тәулігіне 1000 литр қымыз шығару жөніндегі шағын-зауыт біздің шаруа қожалық мақтанышы болып отыр. «Халал» куәлігіне ие барлық өнімдеріміз республикалық және халықаралық көрмелерде жеңімпаз атануда. Сөйтіп, 2008 жылғы сәуір айында Алматы қаласында «Қызыл ой» қымызы мен «Тентек» қымыз өнімі «Қазақстанның азық-түлік нарығы-2008» 10 Мерейтойлық Халықаралық көрмесінде Ауыл шаруашылық министрі А.К.Күрішбаевтың қолы қойылған дипломдар мен алтын медальдарға иелік етті. 2008 жылдың тамыз айында өңірлік «Алтын сапа» байқауында шаруашылық Солтүстік Қазақстан облысы Әкімінің қолы қойылған дипломмен марапатталды. 2008 жылдың қазан айында «Арқалық» ШҚ «Ең үздік инновациялық жоба» байқауында екінші орынға ие болды. Осының барлығы шығарып отырған өніміміздің көпшілік көңілінен шықандығына көзімізді жеткізеді, осылайша, жыл өткен сайын өндіріс көлемін арттырып отыруға тура келуде. Міне, бүгінгі күнгі дағдарыс та бізге бөгет бола алмайды. Біз бұрынғы көлемдерді сол деңгейінде сақтап қана қоймаймыз, мысалы, өткен жылы жалпы сауын 36 мыңнан астам литрді құрапты, ал биылдың өзінде осы сатыдан асып, 50 мың литр деген нәтижеге жетуді жоспарлап отырмыз.

- Яғни бір орында тұрып қалмайсыздар ғой…

- Иә, бизнесте солай ғана жүру қажет – бастысы, өсу және даму. Жалпы алғанда, егер мүмкіндік болып жатса, онда бірнеше бағыттарда, әсіресе ауылдық бизнеске қатысты, дамыған дұрыс. Біліп отырғаныңыздай, біздің қызметіміздің негізгі түрлерінің бірі астық тұқымдастарды өсіру боып табылады. 1997 жылы «Арқалық» шаруа қожалығы өз қызметін осыдан бастаған еді. Ол үшін бізде қажет ауал шаруашылық техникасының бәрі бар, отандық та, шетелдік те: комбайндар, тракторлар, егістік кешендер және т.б. Ал егіншілік тек қана маусымдық сипатта болғандықтан, мал шаруашылығымен де айналысуды жөн көрдік. Сөйтіп, 2004 жылдан бері кәсіпорында қазақтың «Жабы» тұқымды жылқысын өсіру жөніндегі тұқымдық ферма жұмыс жасай бастады. Бұл өлшемдері мен тірі салмағы жағынан қазақтардағы ең ірі жылқы. 2007 жылы қымызды өнеркәсіптік өндірумен айналыса бастадық. Келешекте машиналық сауу типіне үйретілген аналық биелер санын 200 басқа жеткізуді жоспарлап отырмыз, ал жыл бойғы жайылымда ұстау – 500 басқа дейін. Қазірде қымыз өндіру үшін 100 биеден сауым аламыз, ал төрт жыл шамасы бұрын 40-50 бас қана болушы еді. Шаруа қожалығымыздың даму мысалында, қазіргі кезде, барлық ықтималы мемлекеттік кәсіпкерлікті дамыту және қолдау бағдарламаларын ескере отырғанда, бір орында тұрып, дамымай қалу кешірілмейтін дүние дегім келеді.

- Өндірісті кез-келген түрде ұлғайтуды сапаға зиян келтірмей жасау керек дегенге келісесіз деп ойлаймын.

- Әлбетте. Өзің өндіретін өнім сапасына зиян келмейтіндігіне сенімсіз болсаң, өндіріс көлемінің соңына түсудің қажеті жоқ. Ал біздің қымыздың пайдалылығының маңызды құрамдасы онда консерванттар мен басқа да жасанды қоспалардың жоқтығы болып табылады, себебі сусын алғашқы 7-10 күнде өзінің ең күшті емдік-ықпалды қасиеттерін сақтап тұрады. Сондықтан да фермамыздың басты басымды тұсы тұтынушыларға тікелей ұсынылатын жоғары сапа мен пайдалы қасиеттерді сақтауды қамтамасыз ететін консерванттар қосусыз және 7 тәуліктік табиғи сақтау мерзімімен табиғи классикалық қымыз өндіру болып табылады. Пайдалылық пен сапа – кәсіпорнымыздың басты екі мақсаты осы. Сондықтан да қымыз әзірлеудегі ең үздік халық дәстүрлерін сақтай отырып, барлық технологиялық нормалар мен қажет талаптарды сақтаумен өндірілген жоғары өнім сапасына кепілдік береміз. Сондықтан да біз қымыз пайдалылығы мен сапасына көңіл аудара отырып, әзірше өнімімізді зор көлемдерде шетелге экспорттауға тырыспаймыз. 

- Осы сусынның пайдалы қасиеттеріне орала отырып, қымызды пайдаланудың тағы да бір жақсы идеясын ұсынғыңыз келетінін білемін.

- Иә, солай болып отыр. Бірнеше жылдан бері қымыз-балшықпен емдеу орнын ұйымдастыру бойынша жобаны жүзеге асырғым келіп жүр. Шаруашылығымызға жақын жерде бірегей, өзінің емдік балшығымен танымал, күкіртті сутекке бай Мінкесер көлі бар. Өткен ғасырдың 30 жылдарының басында ғана Петропавлда балшықтың физикалық әдістерінің алғашқы қазақ өлкелік институты ашылған еді. Сол кездің өзінде ғалымдар көл балшығының қажетті бальнеологиялық қасиеттердің барлық түрлеріне ие екендігін және көбінесе ұзақ уақыттық терапияны талап ететін бірқатар науқастарды емдеу үшін пайдаланылуы мүмкін екендігін мойындаған еді. Іс жүзінде ол Ресейдің Ставрополь өлкесіндегі Тамбукан, Қорған облысындағы Медвежье, Новосібір облысындағы Горькое және Карачи сияқты көлдеріндегі, сонымен қатар Орта Азиядағы шипажай аймақтары және тіпті Израильдегі Өлі теңіз балшықтарына ұқсас. Осыны біле тұрып, біз өзімізге неліктен жеке қымыз-балшық емдік орнын ашпасқа деген сауал қойдық. Бір айта кететіні, бұл идеяға облыс әкімі қолдау көрсетіп, «Даму» қоры арқылы 20 миллион теңге алдық және 2009 жылы Петропавлда құрылысты бастап та кеттік. Қазірде СҚО Кәсіпкерлер палатасының көмегімен аппликация қолдану мақсатында материал – емдік балшықты алу жағынан балшықпен емдеу орны үшін лицензия алу жайлы мәселені шешуге тырысып жүрмін. Егер қолымыздан келіп жатса, бұл нағыз серпін болмақшы. Себебі ең жақын жатқан балшықпен емдеу орны облыс орталығынан 400 шақырым жердегі Қостанай қаласындағы «Сосновый бор» болып отыр, бірақ онда қымызбен емдемейді. Сондықтан да жоғары тиімділікті қымыз-балшық емдеу орнын ашу үшін бар күшімді салғым келеді және осы мәселеде палатаның қолдауына сенемін.

- Қазақстанда алғаш болып үмітіңізді ақтап қана қоймай, қалың көпшіліктің көңілінен шыққан қымызды өнеркәсіптік көлемде өндіру жөніндегі инновациялық жобаға бастау салғаныңызды ескере отырып, осы жолғы істің де қолыңыздан келеріне күмәніміз жоқ. Сізге сәттілік пен шыдамдылық тілейміз!

- Рахмет!